Laatst bijgewerkt op 2018-06-23 om 21:03:45

In een zaak die speelde voor de voorzieningenrechter van rechtbank Limburg, locatie Maastricht, werd in het vonnis van 14 februari 2006 ( ECLI:NL:RBMAA:2006:AV4718) een oordeel gegeven of de franchisegever naast de franchiseovereenkomst overeengekomen leveranties en overige overeengekomen diensten mocht weigeren wegens overtreding door de franchisenemer van de overeengekomen bepalingen. Eén van die bepalingen was dat de franchisenemer alleen producten van de franchisegever af mocht nemen. De franchisenemer had dit niet gegaan, want hij had aantoonbare zaken van andere leveranciers betrokken. De franchisegever was daarom van mening dat het leveringscontract beëindigd kon worden. De franchisenemer was het hier niet mee eens. Hier speelde niet een gelijktijdig opzeggen van een huurrelatie. De franchisenemer huurde kennelijk de bedrijfsruimte van derden. Ik vind het toch van belang deze kwestie hier te behandelen, omdat overtreding van deze verplichtingen kunnen leiden tot huurbeëindiging als de franchisegever tevens de verhuurder is en het overtreden beding ook de huurrelatie raakt.

In deze zaak had de franchisenemer zich onder meer verbonden om gebruik te maken van de door franchisegever ontwikkelde exploitatie-, reserverings- en marketingmethoden. Daarnaast had de franchisenemer zich verplicht het productassortiment (contractproducten) van franchisegever te voeren (…). Partijen waren voorts overeengekomen dat met het oog op de instandhouding van de gemeenschappelijke identiteit en reputatie van het franchisenet, de franchisenemer de contractproducten waarvoor het onuitvoerbaar is objectieve kwaliteitseisen toe zal passen, uitsluitend betrekken bij franchisegever en/of door deze aangewezen (contract)leveranciers. Voorts waren partijen overeengekomen dat franchisenemer niet zonder voorafgaande schriftelijke toestemming producten zal aanbieden die niet zijn goedgekeurd en/of niet door franchisegever en of door deze aangewezen (contract)leveranciers zijn geleverd. Niet tot het assortiment behorende producten mogen uitsluitend na overleg met en goedkeuring van franchisegever in de horecagelegenheid van franchisenemer worden aangeboden. Uit het contract bleek uitdrukkelijk dat in een franchiseorganisatie uniformiteit van onder meer de gebruikte producten tussen vestigingen van groot belang is.
Partijen waren voorts overeengekomen dat bij overtreding van deze verplichtingen de partij die de andere partij wenst te wijzen op de tekortkoming van deze verplichtingen verschillende termijnen moet gunnen om zijn handelwijze aan te passen.

Hier had de franchisenemer producten van een derde betrokken. De franchisegever had de franchisenemer gelegenheid gegeven zich conform de overeengekomen verplichtingen te gedragen, doch de franchisenemer was desondanks producten via derden blijven innemen. De franchiseovereenkomst werd beëindigd hetgeen onder meer inhield dat er geen reserveringen meer werden gemaakt via het centrale reserveringssysteem. De franchisenemer was van mening dat de franchisegever alsnog zijn verplichtingen na diende te komen. De franchisenemer vond dat de franchisegever onrechtmatig jegens hem handelde. De rechter diende aldus de vraag te beantwoorden of de franchisenemer was tekortgeschoten in de nakoming van de franchiseovereenkomst en, zo ja, of de wanprestatie de opzegging/ontbinding van de franchiseovereenkomst rechtvaardigde.

Volgens de franchisenemer werd de formule/uniformiteit/imago van de franchisegever niet aangetast, omdat -kort gezegd- het assortiment onveranderd is en het vlees zelfs van betere kwaliteit is. Daarbij heeft de franchisenemer aangevoerd dat de franchisebepalingen uit de overeenkomst die zien op de verplichte inkoop bij de door de franchisegever geselecteerde leverancier in strijd zijn met (Europees) mededingingsrecht.

Volgens de rechter is het belang van inkoopverplichtingen onder meer dat franchisenemers uniforme producten aanbieden. In het algemeen zijn inkoopverplichtingen alleen toelaatbaar als zij noodzakelijk zijn om het imago van de franchiseketen in stand te houden. Anders gezegd: zij zijn enkel toegestaan ten aanzien van goederen die uitsluitend zijn te verkrijgen bij de franchisegever of door hem aangewezen leveranciers en een meerwaarde bevatten ten opzichte van gelijksoortige goederen die elders kunnen worden betrokken. Indien bijvoorbeeld sla aan objectieve kwaliteitseisen voldoet, is de franchisenemer vrij die sla af te nemen van een door hem gekozen leverancier. Is de sla echter verpakt in een zakje dat het merk en/of andere uiterlijke kenmerken van de franchiseketen draagt, dan is de franchisenemer wel te verplichten uitsluitend die zakjes sla aan te schaffen. Hetzelfde geldt voor zaken die volgens een geheime procedé door of namens franchisegever zijn vervaardigd, zoals de kip van Kentucky Fried Chicken en de hamburger van Mc Donalds.
De franchisenemer exploiteert een indoor barbecuerestaurant. De essentie van een barbecue-restaurant wordt gevormd door het vlees. Uit artikel 7 van de franchiseovereenkomst volgt kort gezegd dat franchisenemer de contractproducten waarvoor het onuitvoerbaar is objectieve kwaliteitseisen toe te passen, bij de contractleverancier, derhalve bij de door de franchisegever geselecteerde leverancier, moet betrekken. Vast staat dat het vlees door deze leverancier kant en klaar wordt aangeleverd, dit deels onder private label volgens eigen receptuur, zodat het vlees zonder verdere bereiding in de buffetten kan worden gelegd. Deze leverancier levert aan alle aangesloten franchisenemers.

Nu vast staat dat een deel van het vlees door de door franchisegever geselecteerde leverancier wordt geleverd onder private label, handelt de franchisegever niet in strijd met de mededinging door de franchisenemer te verplichten het vlees uitsluitend bij deze geselecteerde leverancier te betrekken. Ook staat vast dat het vlees bij de door de franchisegever geselecteerde leverancier op een bepaalde wijze gemarineerd/bewerkt wordt, althans dat er een bijzondere receptuur voor geldt. Bij een andere leverancier zal dat weer een ander(e) marinade/recept (en daarmee andere smaak) opleveren. Alsdan vormt de verplichting om het vlees bij de door de franchisegever geselecteerde leverancier te betrekken, naar het oordeel van de voorzieningenrechter een gerechtvaardigde uitzondering op het verbod van beperking van mededinging. Immers, door de franchisenemer te verplichten bij de door franchisegever geselecteerde leverancier in te kopen, wordt uniformiteit van het assortiment bij alle vestigingen gewaarborgd.
De voorzieningenrechter was daarom van oordeel dat de franchisegever de leveringen niet meer hoefde te hervatten. Als hier een huurrelatie aan de franchiseovereenkomst gekoppeld zou zijn, dan had deze huurrelatie beëindigd kunnen worden. Een analoge redenering van voormeld arrest van het gerechtshof te Amsterdam van 17 december 2013 kan immers tot huurbeëindiging leiden.

De rechtbank Overijssel heeft in haar kortgedingvonnis van 19 november 2013 (ECLI:NL:RBOVE:2013:2780 ) moeten beslissen over de vraag of een bierbrouwer gehouden is tot aanpassing van de bierprijs (in de zin van korting op de hectoliterprijs) over te gaan omdat deze niet langer marktconform is, alsmede over de vraag of het tussen partijen overeengekomen exclusieve drankafnamebeding nietig is.

In deze zaak hadden de bierbrouwer en partijen allerlei overeenkomsten met elkaar gesloten, zoals geldleningsovereenkomsten, stersponsorovereenkomsten en een bruikleenovereenkomst. Daarnaast werd een overeenkomst gesloten met daarin, onder meer, opgenomen een exclusief drankafnamebeding voor de duur van twaalf jaar en een bedrag van € 60 aan bonuskorting op de hectoliterprijs.

Tussen partijen is een geschil ontstaan over onder meer het exclusieve drankafnamebeding en de daaruit voortvloeiende verplichtingen c.q. over de rechtsgeldigheid van dat exclusieve drankafnamebeding. De afnemer startte een procedure en vorderde de bierbrouwer bier te leveren tegen een prijs die marktconform en gebruikelijk is binnen de bedrijfstak waarbinnen de afnemer zich bewoog.

Partijen zijn volgens de rechter geen beding overeengekomen dat wijziging van de (overeengekomen) bonus mogelijk maakt. Evenmin zijn partijen in beide overeenkomsten expliciet overeengekomen wat onder het begrip ‘marktconform’ dient te worden verstaan. Dat impliceerde naar het voorlopig oordeel van de voorzieningenrechter dat partijen, die als professioneel mogen worden beschouwd, bij het aangaan van de overeenkomst(en) het opnemen van een wijzigingsbeding en een uitleg van het begrip ‘marktconform’ kennelijk ook niet noodzakelijk hebben geacht.

Het moet er naar het voorlopig oordeel van de voorzieningenrechter dan ook voor worden gehouden dat de bepalingen van de in het geding zijnde overeenkomsten, meer in het bijzonder het begrip ‘marktconform’, niet geïsoleerd moeten worden beschouwd, maar moeten worden beoordeeld in samenhang met (de bepalingen van) al die andere overeenkomsten.

Daarnaast stelde de afnemer dat het exclusieve afnamebeding nietig is wegens strijd met het kartelverbod, zoals neergelegd in artikel 6 lid 1 Mededingingswet (Mw) en/of artikel 101 VWEU. De voorzieningenrechter stelde dat de partij die een beroep doet op schending van artikel 6 lid 1 Mw dan wel artikel 101 lid 1 VWEU dient te stellen, en, bij voldoende gemotiveerde tegenspraak, te bewijzen (in kort geding: aannemelijk maken), dat sprake is van een merkbare verstoring van de mededinging in de desbetreffende markt. Hierbij geldt een verzwaarde stelplicht. Een partij die een mededingingsrechtelijke inbreukvordering instelt, kan derhalve in beginsel niet volstaan met een algemene aanduiding van mededingingsrechtelijke verboden, gepaard met de stelling dat deze verboden in het desbetreffende geval zijn geschonden. De voorzieningenrechter is van oordeel dat, mede gelet op de gemotiveerde betwisting door Grolsch, in het beperkte kader van dit kortgeding onvoldoende is komen vast te staan dat er sprake is van een merkbare verstoring van de mededinging in de desbetreffende markt.

Afnameverplichting van diensten bij één bepaalde aanbieder
De voorzieningenrechter van de rechtbank te Breda heeft in haar vonnis van 12 november 2004 (ECLI:NL:RBBRE:2004:AR5582 ) beslist dat een verhuurder de Mededingingswet overtrad door slechts één aanbieder van zorg aan haar huurders aan te bieden in een zorgcomplex. Het hof te ‘s-Hertogenbosch heeft in hoger beroep het vonnis van de rechtbank Breda vernietigd in haar arrest van 14 februari 2006 (ECLI:NL:GHSHE:2006:AV2394 ). De overwegingen van het hof worden onderstaand weergegeven.

In de zaak stond de verhuring van een klassiek bejaardenverzorgingstehuis centraal, waarbij woonruimte aan bejaarden werd verhuurd. Het complex was gerenoveerd. Na de renovatie betrok de verhuurder de zorg van één instantie. Daartegen maakte een andere zorgverlener bezwaar. Partijen maken onderscheid tussen intramurale en extramurale zorg. Noot 141
Bij de renovatie/nieuwbouw van het gebouwencomplex was ernaar gestreefd het gebouw dusdanig in te richten, dat indien de zorgbehoefte van een bejaarde bewoner toe zou nemen, deze zorg aangeboden zou kunnen worden in het complex, zodat de bewoner niet zou hoeven te verhuizen, doch kan blijven wonen in het door hem reeds bewoonde appartement, waarin hij dan de intramurale zorg aangeboden krijgt die hij nodig heeft. Tussen partijen staat vast, dat gekozen zorgverlener wel, en eisende partij geen intramurale zorg aanbiedt. Tussen partijen bestaat geen enkel verschil van mening omtrent de wenselijkheid van het in stand houden van dergelijke ‘levensloopbestendige’ woonruimte.

Volgens de eisende partij is er met de zorgverlener afgesproken dat deze (zoveel mogelijk exclusief) zorg dient te leveren aan het appartementencomplex. De eisende partij stelde dat die afspraken in strijd waren met artikel 6 Mededingingswet en daardoor nietig zijn. De eisende partij stelde dat deze als derde-belanghebbende kan worden beschouwd die beroep op nietigheid van dit beding kan doen.

Tussen partijen bestond eerst een discussie over de geografische markt. De verhuurder was van mening dat de geografische markt praktisch heel Nederland besloeg, althans een zeer ruim gebied rondom de plaats waar het woningcomplex is gelegen, terwijl eiseres de geografische markt beschreef als de plaats waar het wooncomplex gelegen was. Daarnaast was eiseres van mening dat de overeenkomst tussen de verhuurder en de zorgverlener de strekking had om de mededinging te beperken en dat derde zorgleveranciers, zoals eiseres, aldaar (vrijwel) geen zorg konden leveren.

Naar het oordeel van het hof omvatte de geografische markt behalve de plaats waar het wooncomplex was gelegen een aantal omliggende gemeenten. Het hof was daarom van mening dat eiseres uitging van een te beperkte omschrijving van de geografische markt.

Het hof stelde vervolgens vast dat tussen de verhuurder en de zorgverlening de insteek was dat de zorg in beginsel door de gekozen zorgverlener wordt geleverd. Slechts indien de bewoner gemotiveerd en met opgave van redenen kan aangeven dat en waarom hij een andere zorgverlener wenst, kan deze eventueel de zorg leveren. Er werd een actief ontmoedigingsbeleid gevoerd ten aanzien van het toelaten van andere zorgverleners. Daarnaast viel niet te verwachten dat er van een substantieel deel van de bewoners een weerwoord viel te verwachten. Door de verhuurder werd ook nog gesteld, dat haar oogmerk er niet op is gericht het werken van andere zorginstellingen onmogelijk te maken, noch erop is gericht er zelf ‘beter van te worden’, doch uitsluitend is gericht op het zo goedkoop mogelijk aan de bewoners verschaffen van een zo breed mogelijk woon- en zorgpakket.

Het hof geeft in alinea 4.13 van het vonnis een berekening weer waaruit blijkt dat uit het geografische gebied waarbinnen de verhuurder opereerde de verhuurder van alle seniorenwoningen in dit gebied een aandeel heeft van 3,15% van het totaal. Gelet op deze cijfers is het volgens het hof niet aannemelijk geworden dat er binnen de relevante geografische markt sprake is van een merkbare beperking van de mededinging, noch naar gevolgen, noch naar strekking.
Volgens het hof moet niet alleen worden gekeken of afspraken mededingingsbeperkende gevolgen hebben, maar ook of deze een mededingingsbeperkende strekking hebben binnen de te definiëren relevante markt. Dat betekent, dat ook al bestaan er binnen een klein onderdeel van de relevante markt afspraken met een onmiskenbaar mededingingsbeperkende (niet: -uitsluitende) strekking, dat niet leidt tot strijd met artikel 6 lid 1 Mededigingswet nu die afspraken de mededinging in de relevante markt niet beogen te beperken, laat staan uit te sluiten.

Het hof concludeerde op grond van het bovenstaande dat er geen sprake was van strijd met artikel 6 Mededingingswet. De overeenkomst beoogt namelijk niet de mededinging in de relevante geografische markt te beperken, maar raakt slechts een klein onderdeel van deze relevante markt. Ook als wel sprake zou zijn van strijd met art. 6 lid 1 Mededingingswet, dan zijn er objectieve rechtvaardigingsgronden in de zin van artikel 6 lid 3 Mededingingswet.